Orthodoxe Kerk

De Orthodoxe Kerk

De orthodoxe Kerk is samen met het rooms-katholicisme en de Kerken van de Hervorming één van de drie hoofdvormen van het historisch christendom. De aard van de Kerk is zowel spiritueel als onuitsprekelijk; zij is essentieel “leven in Christus”. De Orthodoxe Kerk ziet zichzelf als de ene, heilige, katholieke en apostolische Kerk. Het woord “orthodox” verwijst naar zowel “juiste aanbidding” (doxa) als naar “rechte leer” (dogma). Beide aspecten, zowel de eredienst als een getrouw getuigenis van Gods openbaring, zijn erg belangrijk voor orthodoxe christenen. Het woord “katholiek” begrijpt de Orthodoxe Kerk in de oorspronkelijke betekenis van “alomvattend”, “universeel” – “voor allen”.

De orthodoxe Kerk bestaat uit een veelheid van lokale Kerken (Patriarchaten en Autokale Kerken), waarvan het Oecumenisch Patriarchaat van Konstantinopel het ereprimaatschap heeft. Er zijn wereldwijd nagenoeg 300 miljoen orthodoxe christenen. In Nederland zijn er naar schatting zo’n 140.000 orthodoxen. De Orthodoxe Kerk ijvert voor de eenheid van de christenen sinds het begin van de 20e eeuw en voert dialogen met de andere christelijke Kerken, het jodendom en de islam.

In de praktijk komt ook de benaming “Oosters-orthodoxe Kerk” voor. Dit is in navolging van de terminologie die de Wereldraad van Kerken en veel wetenschappers hanteren, hoewel de Orthodoxe Kerk zich zeker nu niet alleen tot het Oosten beperkt. Dit laatste geldt ook voor de familie van Oriëntaalse kerken, waarmee de Orthodoxe Kerk veel gemeen heeft.

Eén Kerk, veel culturen 

De ene Orthodoxe Kerk heeft altijd open gestaan voor de culturen van de landen waar zij zich bevond. Zo ontstond een grote rijkdom aan talen, gebruiken en stijlen, die aan elke lokale Orthodoxe Kerk een heel eigen kleur geeft. Toch zijn ze samen één; de Grieks-Orthodoxe, de Russisch-Orthodoxe en de Roemeens-Orthodoxe Kerk zijn allemaal deel van de ene Orthodoxe Kerk. Ook in West-Europa en Amerika bestaat er grote verscheidenheid. Afhankelijk van de behoeften van gemeenschappen worden zowel “traditionele” talen als moderne talen in de kerk gebruikt. Veel parochies in Nederland hebben de diensten in het Nederlands.

Spiritualiteit staat centraal

De Orthodoxe Kerk gelooft dat de mens God op een persoonlijke en intieme manier kan leren kennen. De ontmoeting met God raakt alle aspecten van de mens, en leidt de mens- voor zover hij hiervoor open staat – binnen in Gods Koninkrijk. De kerk is de plaats bij uitstek waar dit Koninkrijk zich openbaart: de eredienst weerspiegelt de eeuwige lofzang van de engelen, terwijl in de mysteriën (de sacramenten) de mens “deel heeft aan de goddelijke natuur” (2 Petr. 1:4). Hoogtepunt in het leven van elke kerk is de paasnacht, waarop orthodoxe gelovigen de overwinning van Christus op de dood vieren.

De ontmoeting met God vereist van de mens dat hij zich openstelt voor God, ernaar streeft om “Hem met een rein hart te aanschouwen” (zie Mt. 5:8). Dit is een levenslang proces van geestelijke verdieping, van lichamelijke en spirituele oefening – ascese. Over de eeuwen hebben monniken en leken een schat aan ervaring bijeengebracht die een afspiegeling is van de vele wegen die naar God leiden. Ascese, de ontmoeting met God én de vreugde van Pasen zijn aspecten die in alle Orthodoxe Kerken centraal staan. Ook vandaag de dag spelen kloosters een belangrijke rol als centra van geestelijke ervaring. In Nederland bestaan drie Orthodoxe kloosters: in Asten (Noord-Brabant), Den Haag en Himmelum (Friesland). De adressen kunt u vinden in de lijst van parochies in Nederland.

Relaties met andere kerkgenootschappen

Eeuwenlang hebben de Orthodoxe kerken in relatieve afzondering geleefd, hetzij als onderdrukte minderheden in het Ottomaanse Rijk, hetzij als staatskerk in het Russische Keizerrijk. In de loop van de negentiende eeuw werden de contacten tussen de kerken intensiever, met name als gevolge van pogingen van de Rooms-Katholieke en protestante kerken om samenwerkingsverbanden, unies dan wel relaties met de Orthodoxe Kerken aan te gaan. In 1848 stuurden de hoofden van de Orthodoxe Kerken een gezamenlijke herderlijke brief, waarin zij met name het principe van de onfeilbaarheid van de paus afwezen. Volgens de brief berust het laatste woord in kerkelijke aangelegenheden niet bij één persoon, maar bij het kerkelijk lichaam als geheel, bijeen in concilie (kerkvergadering).

In 1921 stuurde de Oecumenische Patriarch van Constantinopel een belangrijke brief aan alle Orthodoxe en niet-Orthodoxe kerken, waarin hij opriep tot de oprichting van een orgaan waar de kerken, net als in de Volkenbond, toenadering konden zoeken. Deze brief wordt vaak gezien als het begin van de moderne oecumenische beweging. Tussen 1910 en 1948 vonden verschillende conferenties plaats – waar orthodoxen een prominente rol in speelden -, met als gevolg de oprichting van de Wereldraad van Kerken in 1948. Op het ogenblik zijn alle Orthodoxe Kerken met uitzondering van de Bulgaars-Orthodoxe en Georgisch-Orthodoxe Kerk lid van de Wereldraad.

Tegelijkertijd is de toenadering met andere kerken in orthodoxe kring niet onomstreden. Sommige orthodoxe gelovigen nemen aanstoot aan de stijl en thematiek van de grote oecumenische organisaties (bevrijdingstheologie, gendervraagstukken, syncretisme), terwijl anderen elke vorm van dialoog met andersgelovigen als verraad van de Kerk beschouwen. Voor hen is de enige weg naar eenheid de bekering van de andere kerken tot de Orthodoxe Kerk. Binnen de meeste lokale Orthodoxe Kerken is het volledige scala van opvattingen terug te vinden.

Qua geloof, spiritualiteit en tradities staat de Orthodoxe kerk het dichtst bij de Oriëntaalse kerken.